Willem Lodewijk van Nassau - Dillingburg (1560-1620). Portret: 1609. Auteur: Michiel Jansz. van Mierevelt (1566-1641) Bron: Rijksmuseum Amsterdam. Licentie: Public Domain.

 

In het kort

Willem Lodewijk wordt geboren in Duitsland te Dillenburg op 13 maart 1560. Hij overlijdt te Leeuwarden op 31 mei 1620. Willem Lodewijk is graaf van Nassau-Dillenburg, van 1584 tot zijn dood stadhouder van Friesland en later ook van de gewesten Groningen (1594) en Drenthe (1596). In Friesland staat hij bekend onder de bijnaam 'Us Heit' (Fries voor: Onze Vader, uitspraak: uus hait). Willem Lodewijk is tevens kapitein-generaal van het leger van Friesland geweest en samen met prins Maurits van Oranje opperbevelhebber van het Staatse Leger in de strijd tegen de Spanjaarden. In 1906 is in Leeuwarden, tegenover het voormalig Stadhouderlijk Hof, een standbeeld geplaatst ter herinnering aan 'Us Heit. Willem Lodewijk is de oudste zoon van Jan VI van Nassau-Dillenburg (1536-1606), ook Jan de Oude genoemd en zijn eerste vrouw Elisabeth van Leuchtenberg (1537-1579). Hij is dus een neef, oftewel een oomzegger, van Willem van Oranje (1533-1584).

 

Zijn ambten

- graaf van Nassau-Dillenburg, van 1606 tot zijn dood in 1620, als opvolger van Jan VI. Hierna volgt George van Nassau-Dillenburg (1562-1623) hem op;

- stadhouder van Friesland, van 1584-1620 als opvolgerf van Willem van Oranje. Na 1620 volgt Ernst Casimir van Nassau-Dietz hem als stadhouder op;

- stadhouder van Groningen van (1584) 1594 tot 1620. Zijn voorganger is Francisco Verdugo, die beter bekend staat als Filips II (1536-1595). Na de dood van Willem Lodewijk wordt Ernst Casimir van Nassau-Dietz stadhouder van Groningen.

 

Willem Lodewijk van Nassau - Dillenburg. Bron: Pieter Corneliszoon Hooft: Nederlandsche historien, seedert de ooverdraght der heerschappye van kaizar Karel den Vyfden op koning Philips zynen zoon, tot het einde der landtvooghdye des graven van Leicester. Amsterdam: Henrik Wetstein, Pieter Scepérus / Leiden: Daniel van den Dalen / Utrecht: Willem van de Water. Search for signature "ppn 50411918" in the library catalogue. Auteur: onbekend, 1703. Licentie: Public Domain.

 

 

Belangrijke rol

Willem Lodewijk speelt in de jaren voor het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) een belangrijke rol in de oorlog, samen met zijn neef en zwager Maurits van Nassau (1567-1625). Hij voert belangrijke hervormingen in het leger door waarmee hij bijdraagt aan de militaire revolutie. Zijn medewerkers Johan van den Kornput (1542-1611) en Everard van Reyd (1550-1602) steunen hem hierbij. Aan de ene kant zorgt hij ervoor dat de soldaten op regelmatige tijden hun soldij krijgen, aan de andere kant verlangt hij als tegenprestatie uiterste discipline. Hij is een sterk voorstander van een aanvalsoorlog. In plaats van de opstandige gebieden te beschermen tegen Spaanse aanvallen, moeten de opstandelingen de door Spanje bezette gebieden aanvallen. Hierbij gebruikt hij samen met Maurits, oorlogstechnieken die al vele eeuwen eerder door de Romeinen zijn gebruikt. Ze bestuderen daarvoor de beschrijvingen uit de Romeinse Tactica.

 

Groninger Schansenkrijg

Bekend is vooral de tactiek die de Groninger Schansenkrijg genoemd wordt. Groningen is door het overlopen van de graaf van Rennenberg (1536-1581), die eigenlijk George van Lalaing heet, in Spaanse handen gekomen en het gewest Friesland kan het volgend doelwit zijn. Pogingen van Willem Lodewijk in 1583 en 1587 om Groningen rechtstreeks op de Spanjaarden onder kolonel Francisco Verdugo te veroveren, mislukken. Vanaf 1589 laat hij vervolgens de 'heirwegen' naar de stad stuk voor stuk afsluiten, zodat de bevoorrading wordt stopgezet. Eerst wordt de toegangsweg langs het Reitdiep afgesloten door het versterken van fort 'De Opslag'. Twee jaar later wordt de fortificatie bij de Delfzijlen versterkt en worden er Staatse troepen gelegerd. In 1592 worden Steenwijk en Coevorden definitief door de Staatsen ingenomen en versterkt. Bij het beleg van Coevorden wordt Willem Lodewijk in zijn linkerbeen getroffen door een kogel van zes pond. Sindsdien is hij mank en loopt hij met een stok. Het liefst verplaatst hij zich daarom te paard[1].

 

Ten slotte wordt op de laatste verbindingsweg, die naar het Duitse Lingen, op de boerentange de vesting Bourtange gebouwd, waardoor alle heirwegen zijn afgesloten. Verder worden de schansen Bellingwolderzijl, het latere Oudeschans, de Leek en de Zwartendijksterschans gebouwd om de wegen door de hoogveenmoerassen te kunnen controleren. Ook worden het huis te Ruinen en de burcht te Wedde veroverd op de Spanjaarden en versterkt.

 

Het doel wordt bereikt

In 1594 is het doel van de krijg in het noorden bereikt. Op 23 juli wordt de stad Groningen, na een beleg van toch nog enkele weken, op de Spanjaarden veroverd en wordt het Traktaat van Reductie getekend. De stad Groningen maakt weer onderdeel uit van de Unie van Utrecht (1579) en Willem Lodewijk is naast stadhouder van Friesland ook regeerder van het gewest Stad en Lande geworden.

 

 

Wapen Lodewijk van Nassau. Bron: Wikipedia. Licentie: Public Domain.

 

Zijn huwelijk

Willem Lodewijk huwt, waarschijnlijk op 22 november 1587, zijn nicht Anna van Nassau (1563-1588). Zij is de dochter van Willem van Oranje en zijn tweede echtgenote Anna van Saksen. Het huwelijk is tegen de zin van Jan de Oude vanwege de schulden van Willem van Oranje. Een ander beletsel is het gegeven dat zij neef en nicht zijn. Gereformeerde theologen geven hierover een instemmend advies. Anna krijgt uit het sterfhuis van Willem van Oranje een jaarrente van 2.000 gulden mee. Anna wordt echter al snel ziek en overlijdt tijdens haar eerste zwangerschap in juni 1588. Willem Lodewijk komt het verlies van zijn vrouw niet te boven en is nooit hertrouwd[2].

 

Zijn dood

Net teruggekeerd uit Holland, waar hij voor de zoveelste keer de belangen van Friesland heeft behartigd, wordt Willem Lodewijk in mei 1620 getroffen door een beroerte waaraan hij overlijdt. Na zes weken is op 13 juli 1620 zijn gebalsemde lichaam met een grandeur die hij tijdens zijn leven niet heeft meegemaakt, ten grave gedragen. In de lange lijkstatie lopen edellieden, familieleden, grietmannen, de Leeuwarder predikanten, professoren en vele andere hoogwaardigheidsbekleders mee. De lijkstoet eindigt in de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden waar hij wordt bijgezet in de Grafkelder van de Friesche Nassau's waar in 1588 ook zijn vrouw Anna haar laatste rustplaats heeft gekregen. Van de begrafenisstoet heeft de Harlinger graveur Pieter Feddes een gedetailleerde tekening gemaakt[3].

 

Na zijn dood

- De titel graaf van Nassau-Dillenburg, die hij in 1607 na de dood van zijn vader heeft geërfd, gaat na zijn dood over naar zijn broer George. Als stadhouder van Friesland wordt hij opgevolgd door zijn jongere broer Ernst Casimir van Nassau-Dietz.

- Willem Lodewijk is stichter van de Universiteit van Franeker in 1585 en is ook betrokken bij de stichting van de Rijksuniversiteit Groningen in 1614.

- Het Willem Lodewijk Gymnasium (1909) in Groningen is ook naar hem vernoemd.

 

 

Noten:

 

 

 

Bronnen en literatuur.

- L.H. Wagenaar, Het leven van graaf Willem Lodewijk, een Vader des Vaderlands.
- Willem Lodewijk van Nassau-Dillingburg op Wikipedia, geraadpleegd 5 september 2023 (zie noot 1)..